Μελισσοκομείο 3.000 ετών

Στο Ισραήλ και συγκεκριμένα στο Tel Rehov, στην κοιλάδα του Ιορδάνη, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως το αρχαιότερο έως τώρα μελισσοκομείο. Η ανακάλυψη έλαβε χώρα κατά τις ανασκαφές που διενεργεί στην περιοχή το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιεροσολύμων υπό τον Καθηγητή Amihai Mazar.
  Το εν λόγω μελισσοκομείο, το οποίο χρονολογείται μεταξύ του δεύτερου μισού του 10ου π.Χ. αι. και των αρχών του 9ου π.Χ. αι. (Εποχή του Σιδήρου) βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού του Tel Rehov (Tell es-Sarem Αραβικά). Αποτελείται από τρεις παράλληλες μεταξύ τους σειρές οριζόντιων κυλινδρικών κυψελών, η κάθε σειρά με τρεις, κατ' ελάχιστο, αράδες. Οι κυψέλες είναι κατασκευασμένες από άψητο πηλό (ξεραμένη στον ήλιο λάσπη) πάχους 4 εκ. και έχουν μήκος 80 εκ. με εξωτερική διάμετρο στα 40 περίπου εκ. Υπολογίζεται πως το μελισσοκομείο διέθετε το λιγότερο 75 και το πλέον πιθανό γύρω στις 200 ή ενδεχομένως και παραπάνω κυψέλες.
  Το γεγονός πως το μελισσοκομείο βρισκόταν στο κέντρο μιας πυκνά κατοικημένης αρχαίας πόλης προκάλεσε προβληματισμό στους ανασκαφείς, οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να το ερμηνεύσουν, αναζήτησαν εθνογραφικά παράλληλα σε παραδοσιακά αραβικά χωριά της περιοχής, στην Αίγυπτο και άλλες χώρες της Αφρικής. Εκτός όμως από τα σύγχρονα παράλληλα στα οποία παραπέμπουν οι ανασκαφείς, μελισσοκομία εντός των πόλεων ασκούνταν και στην αρχαιότητα. Στην Αθήνα, από τον καιρό του Πελοποννησιακού Πολέμου, στην προ-Ρωμαϊκή Ιβηρία και πιθανόν στη Θήβα και στον οικισμό "Ράχη" στην Ισθμία.
  Στη Βίβλο το Ισραήλ αναφέρεται συχνά ως "γη ρέουσα γάλα και μέλι". Υπό τον όρο "μέλι" όμως , ο οποίος συναντάται στη Βίβλο 55 φορές, συμπεραινόταν πάντα πως γίνεται λόγος για σιρόπι παρασκευασμένο από φρούτα, όπως χουρμάδες και σύκα. Το μέλι των μελισσών αναφέρεται συγκεκριμένα δυο φορές σε σχέση με άγριες μέλισσες. Η ανακάλυψη του μελισσοκομείου του Tel Rehov και συνακόλουθα η ύπαρξη μελισσοκομίας στην περιοχή, επιτρέπει πλέον να θεωρήσουμε πως οι αναφορές της Βίβλου, σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις, αφορούν σε μέλι μελισσών.  
  Προκαλεί εντύπωση πως οι αρχαίες κυψέλες του Tel Rehov είναι παρόμοιες με τις παραδοσιακές που ακόμη χρησιμοποιούνται σε παλαιστινιακά χωριά, αλλά και σε άλλες χώρες της περιοχής (όπως στην Ιορδανία, τη Συρία, το Ιράκ και την Αίγυπτο). Οι παραδοσιακές αυτές κυψέλες μας επιτρέπουν να υπολογίσουμε την απόδοση των αρχαίων. Εάν λοιπόν υποτεθεί πως το αρχαίο μελισσοκομείο διέθετε 100 ενεργές κυψέλες, η ετήσια απόδοσή του σε προϊόντα θα πρέπει να ήταν γύρω στα 500 κιλά για το μέλι και 70 κιλά για το κερί.
  Αξίζει να αναφερθεί πως τα χωμάτινα "τζυβέρτια" της Κύπρου είναι επίσης του ίδιου τύπου. Τα καπάκια μάλιστα των "τζυβερτιών" που χρησιμοποιεί στο χωριό Πλατανίσκια (επ. Λεμεσού) ο Κυριάκος Ψαράς, ο τελευταίος παραδοσιακός μελισσοκόμος της Μεγαλονήσου, είναι απολύτως όμοια με αυτά του 10ου π.Χ. αιώνα που ανακαλύφθηκαν στο Ισραήλ. Να σημειώσουμε εδώ πως η Κύπρος, όπως συνάγεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα, διατηρούσε στενές σχέσεις την εποχή εκείνη με το Tel Rehov και κυπριακή κεραμική έχει ανακαλυφθεί ακόμη και στον χώρο του μελισσοκομείου.  
 

[Φωτογραφίες, βιβλιογραφία και περισσότερες πληροφορίες στα άρθρα:
Georgios Mavrofridis, An Apiary of the 10th Century BC. Bee World, 2010, 87(2): 36-37.
Γιώργος Μαυροφρύδης, Ανακαλύφθηκε μελισσοκομείο 3.000 ετών. Μελισσοκομική Επιθεώρηση, 2009, 23(4): 248-249. ]

Σημείωση Melissologia H.B.F.:
Το φόρουμ υιοθετεί και παροτρύνει την εφαρμογή σε κάθε περίπτωση των κανόνων ορθής αρθρογραφίας. Παρακαλούμε να αναφέρεται με σαφήνεια και ορθά τις βιβλιογραφικές σας πηγές κάθε φορά που αντλείται στοιχεία από αυτές για τα γραπτά σας κείμενα.

Mayyor έγραψε:

Εκτός όμως από τα σύγχρονα παράλληλα στα οποία παραπέμπουν οι ανασκαφείς, μελισσοκομία εντός των πόλεων ασκούνταν και στην αρχαιότητα. Στην Αθήνα, από τον καιρό του Πελοποννησιακού Πολέμου, στην προ-Ρωμαϊκή Ιβηρία και πιθανόν στη Θήβα και στον οικισμό "Ράχη" στην Ισθμία.

δηλαδη οι παλιοι ηταν πιο "μπροστα" απο εμας?
τωρα δεν μπορεις να βαλεις μελισσι ουτε στο βουνο.καποιον θα ενοχλει.



τεσπα, keep posting mayyor

Πάρα πολύ ενδιαφέρον κι εντυπωσιακό!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Σ' ευχαριστούμε πολύ Mayyor!!!!!!!!!!!!

Πραγματικα πολυ ενδιαφερουσα ανακαλυψη αλλα και δημοσιευση.

captain τελικα μαλλον οι ποιο πισω ηταν πολυ μπροστα.
Εχω ακουσει και απο αλλους οτι εχουν προβλημα να βαλουν τα μελισσια τους ακομη και εκει που τα ειχαν μεχρι περυσι.

Mayyor για την Αττική έχεις στοιχεία; Σχετικά με την πήλινη κυψέλη στο μετρό Συντάγματος που χρονολογείται μεταξύ 1 αι. π.Χ- 1 αι. π.Χ. υπάρχουν σχετικές αναφορές;

όπα! ααααα!!!! πάρα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα!!!! δεν είχα ιδέα ότι υπάρχουν τόσα αρχαιολογικά ευρήματα που αφορούν την μέλισσα!!!

Όπως το είπες Αίμη, όσο πιο πίσω τόσο πιο μπροστά!

Στην Αττική έχει βρεθεί ένας μεγάλος αριθμός αρχαίων (πήλινων οριζόντιων) κυψελών, μεγαλύτερος από οπουδήποτε αλλού στην Ελλάδα (αλλά και τον κόσμο!) και έχουν μελετηθεί θα έλεγα αρκετά. Χρονολογούνται από τα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα έως τον 6 μ.Χ. αιώνα.
Οι κυψέλες αυτές έχουν ανακαλυφθεί σε πολλές θέσεις της Αττικής, αλλά και στην ίδια την πόλη των Αθηνών -σε μεγάλους επίσης αριθμούς- γεγονός που οδήγησε την αρχαιολόγο Sussan Rotroff στην άποψη πως η μελισσοκομία ασκούνταν σε μεγάλη κλίμακα εντός των Αθηνών από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και έπειτα. Η ίδια πιστεύει πως η μελισσοκομία εντός των τειχών της πόλης ξεκίνησε, όταν κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού οι Αθηναίοι πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι να θυμίσω κατέστρεφαν την ύπαιθρο χώρα. Τότε οι Αθηναίοι φέρονται να μετέφεραν τις κυψέλες τους μέσα στην πόλη, από τη μια για να διασώσουν το μελισσοκομικό τους κεφάλαιο και από την άλλη για να μη στερηθούν τα πολύ σημαντικά για την εποχή μελισσοκομικά προϊόντα (το μέλι και το κέρι μόνον τότε). Όταν διαπίστωσαν πως η μελισσοκομία εντός της πόλεως ήταν εφικτή και αποδοτική, συνέχισαν να την ασκούν και μετά το τέλος του πολέμου.
Όσον αφορά στην κυψέλη του Συντάγματος, αυτή έχει τοποθετηθεί με λάθος τρόπο. Όρθια αντί για οριζόντια! Κι αυτό ασφαλώς γενά παρεξηγήσεις για τον τρόπο λειτουργίας των κυψελών, ιδίως σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως πολλοί αρχαιολόγοι, η μεγάλη τους πλειοψηφία θα έλεγα, επιμένουν να περιγράφουν, φωτογραφίζουν και σχεδιάζουν τις οριζόντιες κυψέλες ως κάθετες. Έτσι εμφανίζεται μια οριζόντια κυψέλη να έχει ύψος 80 εκατοστά, που είναι βέβαια το μήκος της ή να έχει βάση (ενώ τοποθετούνταν οριζόντια). Συνομίλησα με αρχαιολόγο που είχε την εντύπωση, επηρεασμένος προφανώς από τις περιγραφές και τις φωτογραφίες, πως οι κυψέλες αυτές τοποθετούνταν όρθιες με το καπάκι, όπου και η είσοδος των μελισσών, στο άνω μέρος. Δυστυχώς ακόμη και σε πολύ σοβαρές και αξιόλογες εργασίες, όπως ο κατάλογος των αρχαίων κυψελών της Αττικής που δημοσίευσε η Guntula Lϋdorf, οι κυψέλες αποδίδονται σχεδιαστικά όρθιες και, το χειρότερο, χαρακτηρίζονται τυπολογικά με βάση το σχήμα τους όταν είναι όρθιες! Αναφέρονται π.χ. "καλαθόσχημες" κυψέλες, όρος που παραπέμπει βέβαια σε κάθετο τύπο κυψελών. Οι αρχαίες πήλινες κυψέλες είναι ειδικά αγγεία και ως τέτοια πιστεύω θα πρέπει να αντιμετωπίζονται. Θα πρέπει δηλαδή να περιγράφονται, σχεδιάζονται, φωτογραφίζονται και εκτίθενται τοποθετημένα όπως όταν χρησιμοποιούνταν για τον σκοπό που κατασκευάστηκαν.

εξακολουθώ να ενθουσιάζομαι!!! που μπορούμε να δούμε φωτογραφίες, έστω και από τις λάθος;

Δυστυχώς σε μια πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο δεν βρήκα φωτογραφίες οριζόντιων πήλινων κυψελών και μου προκάλεσε εντύπωση. Θα ψάξω ξανά μετά την Καθαρή Δευτέρα.
Υπάρχουν βέβαια δημοσιευμένες φωτογραφίες κυψελών σε εξειδικευμένα αρχαιολογικά περιοδικά, σε Πρακτικά Συνεδρίων, σε διάφορες μονογραφίες ξένων που αφορούν στην ιστορία της μελισσοκομίας, κ.α. Στη Μελισσοκομική Επιθεώρηση έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς (σε άρθρα του Γ. Μαυροφρύδη). Δεν γνωρίζω εάν πλέον τα παλιά τεύχη του περιοδικού είναι ελεύθερα στο site του.