Εκτροφή Βομβίνων (Bombus spp.).

Σημείωση Melissologia H.B.F. :
Οι αρχικές φωτογραφίες του συγγραφέα ʽʽχάθηκανʽʽ από την αρχική ιστοσελίδα που τις φιλοξενούσε... για να μην μείνει κενό στη παρουσίαση του άρθρου έχουν προστεθεί μεταγενέστερα άλλες φωτογραφίες σχετικές με το κείμενο με επιμέλεια του χρήστη lingistis


Εισαγωγή

Οι βομβίνοι είναι είδος μελισσών αρκετά διαδεδομένο και χρήσιμο για την επικονίαση αρκετών καλλιεργειών. Σε σχέση με άλλους επικονιαστές -όπως οι κοινές μέλισσες - είναι πιο αποτελεσματικοί. Έχουν την ικανότητα να δουλεύουν σε μέρες με συννεφιά, με αέρα. Οι βομβίνοι είναι δραστήριοι με ταχύτητες ανέμου μέχρι 70 Km/ώρα, ενώ οι κοινές μέλισσες μέχρι 30Km/ώρα. Δραστηριοποιούνται στους 8°C, ενώ οι κοινές μέλισσες πάνω από 15°C. Η πτήση τους διαρκεί περισσότερο και επισκέπτονται πολύ περισσότερα άνθη ανά επίσκεψη. Οι βομβίνοι έχουν ένα καταπληκτικό σχέδιο επισκέψεων στα άνθη και αποφεύγουν τις μη απαραίτητες επισκέψεις. Προσελκύονται ιδιαίτερα από τα χρώματα και την μυρωδιά του άνθους. Τα ώριμα άνθη έχουν μεγαλύτερη ένταση οσμής και για αυτό προτιμούνται ιδιαίτερα από τους βομβίνους. Λόγω του μεγέθους και των τριχών του σώματος τους, έρχονται σε καλύτερη επαφή με τους στήμονες και με το στίγμα του ύπερου και για αυτό η πρόσφορα τους στη γονιμοποίηση είναι μεγάλη. Έχουν πιο μακριά προβοσκίδα και εκμεταλλεύονται άνθη τα οποία οι μέλισσες αδυνατούν. Οι μέλισσες λόγω του μικρού σώματος αποφεύγουν να βγουν από την κυψέλη σε μέρες όπου δεν υπάρχει ηρεμία και καλή ηλιοφάνεια. Σε αντίθεση με τις μέλισσες, οι βομβίνοι δεν ακολουθούν ο ένας τον άλλο σε περιπτώσεις που κάποιο άτομο επισκεφτεί άλλο είδος φυτού και άλλης ποιότητας άνθους. Δεν εκτρέπονται εύκολα από μια καλλιέργεια σε άλλη. Οι μέλισσες με τη σειρά τους, όταν κάποια εργάτρια επισκεφτεί κάποιο άλλο είδος φυτού με περισσότερη ποσότητα και καλύτερης ποιότητας γύρη, ενημερώνουν τις υπόλοιπες εργάτριες και όλες μαζί τρέχουν στην νέα πηγή γύρης. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο όταν η αποικία χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στη γονιμοποίηση ενός συγκεκριμένου χωραφιού με ένα είδος φυτού, όπως συμβαίνει στην καλλιέργεια της τομάτας ή του πεπονιού στα θερμοκήπια. Οι βομβίνοι σιγουρεύουν την τέλεια καρπόδεση και εξοικονομούν για τον παραγωγό πολύτιμη ενέργεια. Πολλά φυτά και ιδιαίτερα τα αυτογονιμοποιούμενα παράγουν ελάχιστο ή καθόλου νέκταρ π.χ. τομάτα, για αυτό η εισαγωγή της αποικίας σε τέτοιες καλλιέργειες πρέπει να συνοδεύεται από σακχαρόνερο, ώστε να δουλέψει η αποικία. Σε αντίθεση με τις μέλισσες οι βομβίνοι χρησιμοποιούν βομβητή, που είναι αναγκαίος για την ελευθέρωση της γύρης σε καλλιέργειες που δύσκολα φεύγει η γύρη από τον στήμονα. Αυτό δίνει μια καθαρή αύξηση παραγωγής. Γενικά οι βομβίνοι εργάζονται πολύ καλά στο θερμοκήπιο .

Έναρξη εκτροφής

Μπορούμε να ξεκινήσουμε την εκτροφή βομβίνων με θηλυκά άτομα, τα οποία συλλέγουμε νωρίς την άνοιξη πριν εγκαταστήσουν τις φωλιές τους. Επειδή όμως είναι δύσκολο να πιάσουμε μεγάλο αριθμό συζευγμένων θηλυκών, ξεχειμωνιάζουμε τεχνητά συζευγμένα θηλυκά στο εργαστήριο, από ήδη εγκατεστημένες φωλιές.

Αναζήτηση φυσικών φωλιών

Ο χώρος στον οποίο φτιάχνουν φωλιές οι βομβίνοι διαφέρει από είδος σε είδος. Τα περισσότερα είδη φτιάχνουν υπόγειες φωλιές (Φωτ.1.) σε περιοχές κοντά σε αποθήκες (Φωτ.2.), στάβλους, αχερώνες, ακαλλιέργητες εκτάσεις. Συνήθως προτιμούν εγκαταλελειμμένες φωλιές τρωκτικών, πτηνών, κουφάλες ή φυσικές κοιλότητες σε χώρους που δεν έχουν οργωθεί. Πολλές φορές επιλέγουν πολύ περίεργα μέρη για τις φωλιές τους. Έχουν βρεθεί φωλιές σε αναποδογυρισμένες πήλινες γλάστρες, σάπια στρώματα ακόμη και σε τσέπες από πεταμένα παλιόρουχα. Οι φωλιές των βομβίνων συνήθως εντοπίζονται δύσκολα. Ένας τρόπος είναι η παρακολούθηση των μελισσών που γυρνάνε στην φωλιά. Για παράδειγμα μια μέλισσα που πετάει κοντά στο έδαφος ή που εισέρχεται σε κάποιο λαγούμι (Φωτ.3.) είναι αρκετά πιθανό να επιστρέφει στην φωλιά της. Οι βομβίνοι αναγνωρίζονται από το μέγεθος τους, το πάχος και το τρίχωμα που είναι έντονου συνήθως χρώματος, έχουν 2 ζεύγη φτερών σαν μεμβράνες, με το μπροστινό ζεύγος μεγαλύτερο από το πίσω. Επίσης μπορούμε να εντοπίσουμε υπόγειες φωλιές από τον χαρακτηριστικό βόμβο που παράγουν οι βομβίνοι. Οι βομβίνοι συχνά επιλέγουν για φωλιά τους εγκαταλελειμμένες ποντικοφωλιές. Οι ποντικοφωλιές εντοπίζονται εύκολα νωρίς την άνοιξη όταν τα αγριόχορτα δεν έχουν ακόμη μεγαλώσει. Σημαδεύουμε τις ποντικοφωλιές με ξύλινα πασσαλάκια για να μπορέσουμε να τις εντοπίσουμε και όταν τα αγριόχορτα μεγαλώσουν. Αργά την άνοιξη ελέγχουμε εάν έχουν εγκατασταθεί φωλιές βομβίνων.




Πιάσιμο φωλιών

Συλλέγουμε τις φωλιές νωρίς το πρωί ή το βράδυ, ή σε μέρες που ο καιρός είναι συννεφιασμένος. Έτσι η μεταφορά γίνεται σε σκοτεινό και δροσερό περιβάλλον και όταν όλοι οι βομβίνοι βρίσκονται εντός της φωλιάς. Γενικά οι βομβίνοι δεν είναι επιθετικά έντομα, τσιμπάνε μόνο εάν νιώσουν έντονη απειλή. Αυτό βέβαια διαφέρει από είδος σε είδος. Παρόλα αυτά είναι απαραίτητη μια μελισσοκομική μάσκα για την προστασία του προσώπου και ιδιαίτερα των ματιών από πιθανά τσιμπήματα, σε κάθε εργασία που πραγματοποιούμε με τους βομβίνους. Ένα χαρακτηριστικό σημάδι ότι ο βομβίνος νιώθει ότι απειλείται είναι το ανασήκωμα ενός από τα μεσαία του πόδια. Είναι χαρακτηριστική θέση άμυνας των βομβίνων (φωτ.4.). Επίσης αρκετοί από τους βομβίνους όταν ενοχλούνται δεν επιτίθενται αλλά κουβαριάζονται. Αυτό μας βοηθάει πολύ να τους πιάσουμε. Χρησιμοποιούμε ένα τσιμπιδάκι, μια λαβίδα (φωτ.5.), ένα μικρό ξυλάκι ή κλαδάκι. Μπορούμε ακόμη να φτιάξουμε κάποια αυτοσχέδια παγίδα. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για να συλληφθεί η βασίλισσα, την οποία μεταφέρουμε σε ξεχωριστό κουτί μόνη της. Όταν η φωλιά βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, κλείνεται η είσοδος της και τοποθετείται ολόκληρη σε ένα κλειστό κουτί. Οι υπόγειες φωλιές απαιτούν περισσότερη προσπάθεια και προσοχή. Το σκάψιμο για τις υπόγειες φωλιές πρέπει να γίνεται με προσοχή. Χρησιμοποιούμε ένα μικρό φτυαράκι ή μυστρί και προσέχουμε να μην προκαλέσουμε ζημιά στη φωλιά κατά το σκάψιμο. Η τοποθέτηση ευλύγιστου σύρματος από την είσοδο της φωλιάς βοηθάει να εντοπιστεί ευκολότερα η αποικία. Καθώς αφαιρείται το χώμα, ο βόμβος των μελισσών που παραμένουν στην φωλιά, κατευθύνει το σκάψιμο. Συλλαμβάνονται πρώτα οι μέλισσες, μία προς μία, τοποθετούνται σε βάζα ή ειδικά χάρτινα ή ξύλινα κουτιά και μετά συλλέγεται το περιεχόμενο της φωλιάς (κελιά γόνου και τροφών), το οποίο τοποθετείται σε ξεχωριστό κιβώτιο μεταφοράς. Χρήσιμο είναι να έχουμε μαζί μας και ένα δίχτυ για έντομα, ώστε να συλλάβουμε τα έντομα που επιστρέφουν στην φωλιά. Οι κηρήθρες των βομβίνων μεταφέρονται με προσοχή, ώστε να μην χυθεί το αποθηκευμένο νέκταρ η μέλι από τα ανοιχτά κατακόρυφα προς τα πάνω κελιά. Στο κουτί μεταφοράς καλό είναι να τοποθετήσουμε στην βάση, στα πλάγια και πάνω από την φωλιά κάποιο προστατευτικό υλικό όπως άχυρο ή ξηρό χόρτο, ώστε να προστατέψουμε την φωλιά από τα χτυπήματα. Η φωλιά μεταφέρεται και τοποθετείται στην καινούργια της θέση με την αρχική διάταξη που είχε. Κατά την μεταφορά οι μέλισσες και οι κηρήθρες δεν πρέπει να εκτίθενται στον ήλιο.



Εγκατάσταση φωλιών

Οι κηρήθρες και οι βομβίνοι πρέπει να τοποθετηθούν μαζί το συντομότερο δυνατόν. Είναι απαραίτητο να δοθεί στα έντομα επιπρόσθετο υλικό φωλιάς (ακατέργαστο βαμβάκι, άχυρο, φυλλαράκια, φυτικές ίνες κ.τ.λ. ) για να επιδιορθώσουν τις βλάβες που προκλήθηκαν κατά την μεταφορά και μετεγκατάσταση της φωλιάς. Εγκαθιστούμε τις φωλιές κοντά στην φυτεία που θέλουμε να γίνει η επικονίαση ή κοντά σε φυτά ώστε να υπάρχει βοσκή για τα έντομα. Έχει αποδειχθεί ότι εάν τοποθετήσουμε την φωλιά δίπλα από την καλλιέργεια και όχι μέσα, οι βομβίνοι εργάζονται πιο αποτελεσματικά. Καλό είναι στις καλλιέργειες που τοποθετούμε κυψέλες να αποφεύγουμε τους ψεκασμούς με εντομοκτόνα. Γενικά πρέπει να αποφεύγουμε να τοποθετούμε κοντά πολλές φωλιές. Αυτό γιατί παρατηρείται και στους βομβίνους το φαινόμενο της παραπλάνησης και τείνουν να εγκαταλείπουν τις φωλιές τους, για να εγκατασταθούν στις διπλανές. Αν τοποθετήσουμε τις κυψέλες σε θερμοκήπιο πρέπει να προσέξουμε την θερμοκρασία. Η ιδανική θερμοκρασία για το εσωτερικό της κυψέλης είναι περίπου 32^oC. Στο θερμοκήπιο αναπτύσσονται θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 40^oC. Οι βομβίνοι για να ψύξουν την κυψέλη χρειάζονται ενέργεια, επομένως τροφοδοτούμε την κυψέλη επιπλέον με σιρόπι. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την ψύξη και μηχανικά μέσα. Το σημείο που θα εγκαταστήσουμε την φωλιά δεν πρέπει να δέχεται απευθείας την ακτινοβολία του ηλίου, πρέπει να είναι προφυλαγμένο από τον άνεμο και να δέχεται όσο το δυνατό λιγότερο νερό. Ο προσανατολισμός της κυψέλης καλό είναι να είναι νότιος και η κυψέλη να είναι τοποθετημένη οριζόντια. Εάν η φωλιά ήταν υπόγεια την τοποθετούμε σε στοές που γίνονται στο έδαφος (Φωτ.8.). Οι στοές αυτές καλύπτονται από λιθόστρωτες πλάκες και έχουν πλάγια διέξοδο με ένα πλαστικό σωλήνα για τις μέλισσες (Φωτ.9.). Η διάμετρος του σωλήνα δεν πρέπει να ξεπερνά τα 15mm ή το μέγεθος της πρέπει να είναι περίπου τέτοιο ώστε να χωράνε 2 βομβίνοι μαζί. Αυτό γίνεται για να εμποδίσουμε την είσοδο ποντικιών και άλλων 5 τρωκτικών. Υπέργεια, τοποθετούμε την φωλιά σε κυψέλη που θα εξηγήσουμε παρακάτω πώς κατασκευάζεται. Τέλος πρέπει να γνωρίζουμε ότι εάν εγκαταστήσουμε την φωλιά σε απόσταση μικρότερη του 1 km από την παλιά της θέση είναι πολύ πιθανόν πολλοί βομβίνοι να εντοπίσουν την τοποθεσία της παλιάς θέσης και να επιστρέψουν εκεί.

Κυψελίδια προσέλκυσης

Οι βομβίνοι φτιάχνουν την φωλιά τους σε προφυλαγμένα και ζεστά σημεία Για αυτόν τον λόγο τοποθετούμε κυψελίδια για να προσελκύσουμε βομβίνους να εγκαταστήσουν τη φωλιά τους σε αυτά. Κατασκευάζουμε τα κυψελίδια έτσι ώστε να δημιουργούνται τεχνητές σκοτεινές κοιλότητες που μοιάζουν με εγκαταλειμμένες φωλιές αρουραίων. Τα κυψελίδια μπορεί να είναι είτε σε σχήμα κύβου (25x25x25cm) είτε παραλληλεπίπεδου (45x30x20cm). Μπορεί να αποτελούνται είτε από ένα χώρο (Φωτ.10.) είτε να είναι χωρισμένα σε δυο χώρους (Φωτ.11.). Το κυψελίδιο με τους δύο χώρους έχει το πλεονέκτημα ότι μπορούμε να τροφοδοτούμε την φωλιά. (Οι διαστάσεις μπορεί να διαφέρουν, δεν είναι αναγκαίο να είναι ακριβώς αυτές που περιγράφουμε. Υπάρχουν πάρα πολλοί διαφορετικοί τρόποι κατασκευής κυψελιδίων.) Το καλύτερο υλικό κατασκευής είναι το ξύλο, αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και πλαστικό ή μέταλλο. Για καλύτερη μόνωση του κυψελιδίου το βάφουμε εξωτερικά αρκετό καιρό πριν να το χρησιμοποιήσουμε έτσι ώστε να μην έχει απωθητικές οσμές για τα έντομα. Μέσα στο κυψελίδιο τοποθετούμε υλικά με τα οποία οι βομβίνοι κατασκευάζουν την φωλιά τους. Τέτοια είναι κλαδάκια, άχυρο, ξερά χόρτα, ακατέργαστο βαμβάκι, φύλλα, μούσκλια, βρύα, μαλλί αλόγου, πριονίδι (Φωτ.12.) Μπορούμε ακόμη να τοποθετήσουμε και υπολείμματα από φωλιές ποντικιών, μέχρι και περιττώματα ποντικιών. Το ακατέργαστο βαμβάκι έχει το πλεονέκτημα ότι βοηθάει στον εύκολο εντοπισμό διαφόρων παρασίτων της φωλιάς (π.χ. κηρόσκορος). Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ συνθετικές ίνες γιατί μπλέκονται στα πόδια των βομβίνων με αποτέλεσμα το θάνατο τους. Είναι βοηθητικό να σχηματίσουμε ένα κλουβί με κοτετσόσυρμα και να τοποθετήσουμε τα υλικά της φωλιάς μέσα, έτσι ώστε η φωλιά να μην ακουμπάει τα τοιχώματα του κυψελιδίου.

Σημαντικό ρόλο παίζει και ο αερισμός του κυψελιδίου. Εκτός από την είσοδο της φωλιάς, καλό είναι να υπάρχουν μερικές τρύπες για εξαερισμό. Πρέπει όμως να είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να μην επιτρέπουν την είσοδο νερού και να είναι καλυμμένες με ψιλή σήτα ώστε να εμποδίζεται η είσοδος πιθανών εισβολέων. Η είσοδος βρίσκεται στην βάση και δεν πρέπει να ξεπερνά τα 15mm. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε τα κυψελίδια να μην βρέχονται εσωτερικά από την βροχή. Για αυτόν τον λόγο η σκεπή πρέπει να έχει κλίση. Στο πάτωμα του κυψελιδίου τοποθετούμε λεπτό στρώμα χαλικιού, που βοήθα στην αποστράγγιση σε περίπτωση που μπει νερό στην φωλιά. Αν τοποθετήσουμε την φωλιά υπόγεια καλό είναι να ανοίξουμε μερικές τρύπες για αποστράγγιση επίσης κλεισμένες με σήτα. Η σκεπή είναι κινητή για να επιθεωρείται και να καθαρίζεται η φωλιά. Η τοποθέτηση υάλινου καλύμματος κάτω από το εξωτερικό καπάκι βοηθά την επιθεώρηση, δεν είναι όμως απαραίτητη.

Τοποθέτηση των κυψελιδίων

Τα κυψελίδια τοποθετούνται στην επιφάνεια (Φωτ.13.) ή και υπόγεια σε περιοχές με αδιατάρακτο όσο γίνεται φυσικό περιβάλλον, με άφθονη φυσική βλάστηση, σε παρυφές δάσους, σε λιβάδια και γενικά σε περιοχές με μεγάλη πιθανότητα να διαπαύουν βομβίνοι. Μπορούμε ακόμη να συνεννοηθούμε με κάποιο βοτανικό κήπο, όπου υπάρχουν άφθονες τροφές αλλά λίγες τοποθεσίες για φωλιές και να τοποθετήσουμε εκεί τα κυψελίδια. Αποφεύγουμε γενικά περιοχές που γίνονται συχνοί ψεκασμοί με εντομοκτόνα και τοποθεσίες όπου υπάρχει κίνδυνος βανδαλισμού.

Μπορούμε να προσελκύσουμε τους βομβίνους φυτεύοντας φυτά που προτιμούν οι βομβίνοι. Ενδεικτικά αναφέρουμε :

Pentaglottis sempervirens, Malus spp, Aubretia sp, Rhododendron spp., Convulvulus arvensis, Lotus corniculatus, Endymion non-scriptus, Borago officinalis, Rubus fruticosus, Buddleia spp., Ajuga reptans, Carlina vulgaris, Nepeta cataria, Allium schoenoprasum, Aquilegia vulgaris, Symphytum officinale, Cotoneaster spp., Ribes spp., Bellis perennis, Hesperis matronalis, Lamium spp., Myosotis spp. , Digitalis purpurea, Solidago spp., Ulex spp., Crepis spp., Crategus monogyna, Calluna spp., Erica spp., Lonicera spp, Hyssopus officinalis, Anthyllis vulneraria, Centaurea spp., Lavandula spp., Ranunculus ficaria, Lupinus spp., Ranunculus acris, Lathyrus pratensis, Aster spp., Aconitum napellus, Viola spp., Primula vulgaris, Lythrum salicaria, Lychnis flos-cucli, Rubus ideaus, Silene dioica, Trifolium pretense, Rhododendron spp., Rosa spp., Salvia spp., Salix spp., Onopordum acanthium, Prunella vulgaris, Scabiosa columbaria, Cirsium vulgare, Dipsacus fullonum, Linaria vulgaris, Trifolium repens, Genista spp, Thymus praecox, Geum urbanum, Teucrium scordonia, Stachys spp., Lathryus pratensis.

Τοποθετούμε τα κυψελίδια νωρίς την άνοιξη, αφού λιώσουν τα χιόνια, λίγο πριν αρχίσουν τα φύλλα να βγαίνουν στα δέντρα και όταν αρχίσουν οι πρώιμες ανθοφορίες (π.χ. ιτιά). Έτσι προλαβαίνουμε τους πρώτους βομβίνους που βγαίνουν από την χειμερινή διάπαυση και αναζητούν χώρους φωλιάς. Εάν τα κυψελίδια μας είναι καλά μονωμένα μπορούμε να τα αφήνουμε όλο το χρόνο τοποθετημένα. Οι φωλιές μεταφέρονται στην μόνιμη θέση εγκατάστασης όταν οι νέοι βομβίνοι εκκολαφθούν και αρχίσουν την δραστηριότητα συλλογής τροφών.

Αποτελεσματικότητα κυψελιδίων προσέλκυσης

Σε γενικές γραμμές τα κυψελίδια προσέλκυσης βομβίνων δεν είναι πολύ αποτελεσματικά. Το ποσοστό κυψελιδίων στα οποία εγκαθίστανται βομβίνοι το πρώτο έτος τοποθέτησης τους είναι περίπου 7%. Στα κυψελίδια τα οποία παραμένουν εγκατεστημένα όλο το χρόνο το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την πάροδο των χρόνων και μπορεί να φτάσει έως και 60%. Στα κυψελίδια στα οποία έχουν εγκατασταθεί βομβίνοι, την επόμενη άνοιξη είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα εγκατασταθούν πάλι. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να καθαρίσουμε την παλιά φωλιά από περιττώματα, νεκρές μέλισσες κ.τ.λ. και να προσθέσουμε επιπλέον υλικά φωλιάς εάν χρειάζεται.

Τρόποι απόκτησης βασιλισσών

Μπορούμε να προμηθευτούμε βασίλισσες είτε πιάνοντας τις στην φύση, είτε από έτοιμες αποικίες. Στις αποικίες βομβίνων γεννιούνται εκ φύσεως καινούργιες βασίλισσες αλλά μπορούμε να προκαλέσουμε την γέννηση τους και από ορφάνια. Αυτό γίνεται εάν αφαιρέσουμε την βασίλισσα από την φωλιά την στιγμή που υπάρχουν τουλάχιστον 20 εργάτριες. Τότε οι εργάτριες εκτρέφουν καινούργιες βασίλισσες (Φωτ.14.). Σημαντικό είναι να υπάρχει άφθονη τροφή για τις νύμφες των βασιλισσών. Εάν η αποικία γεννάει μεγάλο αριθμό βασιλισσών την μεταφέρουμε σε μεγαλύτερη φωλιά για να βοηθήσουμε την διαδικασία. Οι νεοεκολαφθείσες βασίλισσες πρέπει να τροφοδοτούνται με άφθονη φρέσκια γύρη τις τέσσερις πρώτες ημέρες. Μετά αφαιρούμε τις βασίλισσες και τις τοποθετούμε στο χώρο σύζευξης γιατί αλλιώς εγκαταλείπουν την φωλιά. Μπορούμε επίσης να αφαιρέσουμε τα κουκούλια με τις βασίλισσες και να τις τοποθετήσουμε σε ειδικό χώρο σε ομάδες με 2 εργάτριες για να τις φροντίζουν μέχρι να εκκολαφθούν. Οι συνθήκες πρέπει να είναι 30 oC και 70% σχετική υγρασία. Γενικά είναι πιο αποδοτική η βασιλοτροφία στο εργαστήριο, γιατί στις κυψέλες που έχουμε εγκαταστήσει σε καλλιέργειες είναι πολύ πιθανόν να μην έχουμε γέννηση καινούργιων βασιλισσών.

Τεχνητή σύζευξη βασιλισσών

Οι βασίλισσες την έκτη ημέρα της ζωής τους φεύγουν από την φωλιά για να γονιμοποιηθούν. Τις αιχμαλωτίζουμε και τις μεταφέρουμε στο κουτί σύζευξης. Στο κουτί υπάρχουν αρσενικά άτομα από άλλη αποικία. Το κουτί σύζευξης πρέπει να έχει τοιχώματα από δίχτυ για τον αερισμό του. Επίσης πρέπει να διαθέτει τροφοδότες και στο πάτωμα του υλικό που απορροφά τα περιττώματα. Η γονιμοποίηση εκ φύσεως γίνεται σε περιβάλλον με φως αλλά μπορεί να γίνει και με τεχνητό φως. Όταν η σύζευξη (Φωτ.15.) τελειώσει (διαρκεί περίπου 10 min – 1h.) τα αρσενικά άτομα απομακρύνονται. Αφήνουμε για τις βασίλισσες για τις επόμενες τρεις ημέρες σε σκοτεινό περιβάλλον, θερμοκρασία δωματίου και τροφοδοσία. Οι βασίλισσες γεμίζουν τον πρόλοβο τους με τροφή και είναι έτοιμες για την διαχείμαση. Διαφορετικά μπορούμε να αφήσουμε τις βασίλισσες να συζευχθούν από τα αρσενικά άτομα της φωλιάς χωρίς ανθρώπινη επέμβαση. Σε αυτήν την περίπτωση ακολουθούμε την μέθοδο με τα κιβώτια διαχείμασης.

Διαχείμαση

Η θερμοκρασία διαχείμασης είναι περίπου 4 oC. Στο χώρο διαχείμασης πρέπει να έχουμε την μέγιστη δυνατή υγρασία και οι βασίλισσες δεν πρέπει να διαταράσσονται. Γενικά πρέπει να αποφεύγονται μεγάλες εναλλαγές στην θερμοκρασία. 3 μήνες είναι αρκετοί για να διαχειμάσει μια βασίλισσα. Η μέγιστη διατήρηση σε κατάσταση διαχείμασης μπορεί να είναι 8 μήνες. Μετά η βασίλισσα πεθαίνει. Αυτό βέβαια εξαρτάται και από το είδος του βομβίνου, τις μετεωρολογικές συνθήκες, τη γεωγραφική περιοχή και το υψόμετρο.
Η διαχείμαση μπορεί να γίνει με δυο τρόπους.
• Τοποθετούμε τα συζευγμένα θηλυκά σε ειδικά κουτάκια διαχείμασης. Τα κουτάκια αυτά τα διατηρούμε σε ψυγείο (Φωτ.16.) σε θερμοκρασία περίπου 4 oC. Διατηρούμε την υγρασία σε υψηλά επίπεδα. Σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία αυτής της μεθόδου είναι η βασίλισσα να εισέλθει στην διάπαυση με επάρκεια μελιού στον πρόλοβο της και αποθέματα γλυκογόνου και λίπους στους ιστούς της.
• Τοποθετούμε ειδικά κιβώτια διαχείμασης με ειδικό υπόστρωμα στα οποία τα συζευγμένα θηλυκά εισέρχονται από μόνα τους και πέφτουν σε χειμερία διάπαυση. Η τοποθέτηση γίνεται σε ειδικά κλειστά θερμοκήπια, όπου έχουμε μεταφέρει τις κυψέλες όταν γεννηθούν οι νέες βασίλισσες και τα αρσενικά άτομα. Τροφοδοτούμε με σακχαρώδη τροφή και γύρη εκτός εάν υπάρχουν φυτά όπως ερείκη, κισσός, ακονιζιά, μουσμουλιά κ.ά. Τα κιβώτια έχουν χωρητικότητα περίπου 50 cm³ για 100 βασίλισσες. Το υπόστρωμα αποτελείται από τύρφη και υγρά βρύα. Βοηθά επίσης η επιφανειακή τοποθέτηση νεκρών φύλλων πάχους 2-3 cm. Η υγρασία ελέγχεται μια φορά τον μήνα. Εάν το υπόστρωμα ξηραθεί, υγραίνεται επιφανειακά. Τα συζευγμένα θηλυκά θα εισέλθουν από μόνα τους στα κιβώτια σε διάστημα 3-8 εβδομάδων.
Όταν οι βασίλισσες εισέλθουν στα κιβώτια διατηρούνται με τους εξής τρόπους :
1. Εφόσον η θερμοκρασία κατά την διάρκεια του χειμώνα θα είναι χαμηλή (4-8 oC) τα κιβώτια παραμένουν στο θερμοκήπιο.
2. Τα κιβώτια μεταφέρονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους με ελεγχόμενη θερμοκρασία (4-8 oC) και υψηλή σχετική υγρασία.
3. Οι βασίλισσες αφαιρούνται από τα κιβώτια και μεταφέρονται στα ειδικά κουτάκια διαχείμασης και διατηρούνται μ